Urfa Meyan Şerbeti

Milattan önce 15. yüzyılda Hititler devrinde kullanılan bitkisel droglar içerisinde meyan kökü de geçmekte olup, doğu ve batı ülkelerine sattıkları en mühim droglar arasında olduğu bilinmektedir. Sümerlere ve Hititlere ait tabletlerde, meyan kökünün değişik amaçlar için kullanıldığı kayıtlıdır. Meyan kökü, askeri amaçlarla ilk kez Roma imparatoru Büyük İskender’in yaptığı seferlerde, askerin susuzluğunu gidermek için kullanılmıştır. Sultan III. Mehmet için hazırlanan “Terkib-i Şahi”nin terkibinde bulunan 6 drogdan biridir. 1873 yılındaki bir kayda dayanarak hekimbaşının ilaç yapımında kullandığı droglar arasında, meyan kökünün de bulunduğu bilinmektedir. Osmanlı Döneminde hem Avrupa’ya hem de Amerika’ya meyan kökü özütü satışı yapılmaktaydı.

Şanlıurfa yöresinde meyan bitkisi; biyan, bıyan, meyan, miyan, sus, vb. olarak adlandırılmaktadır. İçecek olarak tüketilen halkın “Biyanbalı” dediği şerbet, meyan kökünden yapılmaktadır. Urfa Meyan Şerbeti (Biyanbalı) sıcakların en etkili şekilde hissedildiği Şanlıurfa’da sıcak günlerin ve Ramazanlarda iftar sofralarının olmazsa olmazıdır.

Meyan bitkisi, dünya’nın pek çok yerinde kendiliğinden yetişen çok yıllık otsu bir bitkidir. Meyan bitkisinin kökünün (rizomun) ana maddesini glycrrhizin adlı bir glikozit teşkil etmektedir. Yaşam alanı ekilmiş tarlalar, alüvyonlu nehir vadileri ve kumullar olup, Türkiye’de Trakya, Marmara Bölgesi ve Karadeniz sahilleri hariç tüm Anadolu’da özellikle akarsu kenarlarında ve Muş, Bingöl, Kars, Siirt, Diyarbakır, Şanlıurfa, Antakya illeri ile Ege Bölgesinde ve Çukurova’da yetişir. Şanlıurfa’da ise Birecik ve Fırat Nehri kenarlarında yoğun miktarda ve üstün kalitede yetişmekte olup, Fırat Nehrinin kıyı şeridinde, nehrin taşıyıp depoladığı alanlardaki toprakların yüzeyi nemli ve organik madde ile yukarı arazilerden yıkanan kireç bakımından zengin olması, bu yörede yetişen meyan bitkisinin tadını diğer yörelerde yetişen ürünlerden farklılaştırmaktadır. Fırat Nehri kıyı şeridinde, Fırat Nehrinin taşıyıp depoladığı alanlardaki alüviyal topraklar, A-C horizonlu genç topraklardır. Mineral bileşimleri; akarsu havzasının litolojik bileşimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak gelişimi sırasındaki erozyon ve birikme devrelerine bağlı olup heterojendir. Kireç bakımından zengindir. Yüzey nemli ve organik madde bakımından zengindir. Profillerinde horizonlaşma, ya hiç yok, ya da çok az belirgindir. Buna karşılık, değişik özelliklerde katlar görülür. Çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Her türlü kültür bitkisinin yetiştirilmesine elverişli topraklardır.

Birecik, yüzey şekillerinin elverişliliği ve Fırat Irmağı kenarında önemli bir köprübaşı olması nedeniyle, eski çağlardan bu yana çeşitli yerleşmelere ev sahipliği yapmıştır. Eski uygarlıkların (Hitit, Frig, Eski Yunan, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı gibi) yaşam alanını oluşturan ve tarihi kültür açısından en eski yerleşim yerlerinden biri olduğu, Zeytinbahçe höyüğü, Akarçay höyüğü ve Mezra höyüğünde yapılan arkeolojik kazılarla desteklenmiştir. Bitki coğrafyası açısından değerlendirildiğinde; Birecik yöresi, İran-Turan floristik bölgesine girer. Ancak Akdeniz iklimi de hüküm sürdüğünden ve her iki fitocoğrafik bölgenin geçiş noktasında bulunmaktadır.

Meyan bitkisi Şanlıurfa’da yöre halkı tarafından toplanmakta olup, yoğun olarak toplandığı yerleşim birimleri; Merkeze bağlı Çamlıdere köyü, Komat, Edene, Dodaş, Mağarcık, Nalçıkan, İncirli ve Sergavur köyleri, Bozova; Fırat nehri kenarı, Kızlar köyü, Tülmen, Kalecik ve Yaylak köyleri, Birecik; Merkez ve Geçittepe, Keskince, Dolucak, Çiftlik, Böğürtlen, Mezra (Sarraönü, Zehri ve Savi’ye bağlı köyler), Çiçekalan, Magaralı, Akarçay, Arat, Taslıhöyük, Kural, Cerdo, Kocaali Köyleri, Birecik-Ayrancı kasabası; Baglarbası, İnaplı, Ogurcuk, Karabas köyleri, Harran; Merkez ilçe ve Mamuca, Horoz, Kubacık, Yardımcı ve Atatürk köyleri ile Suruç’ tur.